Toponimia de san Xoán de Louredo nos mapas en liña III

Vou descubrindo a toponimia de san Xoán de Louredo ós poucos. A idea é poder consultar primeiro o que contén a Rede para, nun segundo movemento, aportar, correxir e profundizar desde a vivencia e a sabedoría dos maiores. Tempo chegará no que se poidan aportar documentos, hoxe custodiados en casa e arquivos. Penso, por exemplo, na documentación usada para Catastro ou os títulos de propiedades das terras e montes.

Hoxe abrimos dous pdf do PXOM do concello de Cortegada, datado no 2012, para unha revisión rápida da toponimia presente. Debo recordar que non a estou contemplando en toda a súa extensión, senón que me fixo na de barrios e lugares, así como a dalgunhas terras. O pdf completo podedes atopala na páxina do concello. Eu, en orde a maior rapidez de consulta, voume á copia depositada no servicio SIOTUGA, onde teremos dous pdf, dunha páxina cada un, de rápida descarga. Corresponden Á "Ordenación de núcleos rurais". Os mapas destes dos pdf vannos mostrar algúns topónimos e outra información teremos que buscala, por exemplo, nas fichas patrimoniais, segundo o código numérico que nos van dar aquí.

Comezamos polo primeiro documento, iniciando o rastrexo polo núcleo de Louredo. Efectivamente, dentro do pobo hai un barrio co mesmo nome, Alí localizamos a vella capela, vendida, pertencente a un privado, con uso de palleiro. Seica dela saíron dúas imaxes hoxe conservadas na igrexa parroquial: unha de escaso valor, a de san Xoán, que sae en procesión no día da festa (24 de xuño) e a da Virxe, policromada e de estilo románico, que moitos lle din a santa Isabel. Esta capela está nomeada no mapa e recibe o código 1.8. Sen dúbida un lugar a redescubrir, tanto fisicamente, porque habería que revisala por dentro e por fóra, como documentalmente. Mais non é o único punto de interés: a vella escola pía (en ruínas), o peto de ánimas e un canastro construido enriba dun camiño son outros atractivos. Quédannos fóra de mapa os montes do Chanduzal (onde algúns sitúan un posible castro e onde se fixera un campo de fútbol), O Escorial (monte e viñas) e O Prado.

Ó lado, á esquerda, aparece o topónimo do Outeiriño, un tanto desprazado do seu sitio (sería cuestión de polo un pouco máis á esquerda). Barrio que, tomado desde o límite co de Louredo, tería forma de 7, iniciando o percorrido no cruce, onde se sitúan dous canastros ladeados, ata baixar á estrada cara Os Veciños, onde se sitúa a Fonte do Cano. Cito tal fonte porque, no mapa, está como lavadoiro, que o é e non sei se seguen indo lavar alí, pero máis dunha vez usouse como tal nestes anos. Ben, houbo quen lle botou cemento e tapouno. Seica cousas de maldades entre veciños, pero todo volveu ó rego e hoxe non queda rastro daquela temporada en que o lavadoiro converteuse nun bloque de cemento.

Aquí podemos fixarnos nun topónimo mal transcrito: O Reguiero. Aparece a un lado do citado lavadoiro. Pois ben, nós dicímoslle O Regueiro, que ten máis sentido, porque fai referencia a terreo chairos que reciben auga da Poza do Regueiro. Non é o único mapa onde se dá tal erro.

A igrexa parroquial aparece aí, marcada co código 1.2. Dedicada a san Xoán bautista, inaugurouse na festa do patrono, o 24 de xuño de 1913, tras uns sete anos de traballos. 

O terreo que a circunda son Os Diestros, limitando co Regueiro e co barrio da Torre. Dicían se non habería aquí un castelo ou unha torre de vixiancia. Por ser é un bo mirador do pobo. Aquí estaba a tenda do Juan, que incluía taberna. Levouna despois a Josefa, a súa viúva. O topónimo sae desviado no mapa. Onde o puxeron xa é O Tabolado, topónimo non reflexado, mentres que si vemos o de As Hortiñas, que os nosos maiores sitúan en Louredo, xa lindando co Regueiro, reducíndoo a unhas terriñas de cultivo para taco (horta) e un pouco de viña. Por seguir na zona, a viña do Pireiro (O Pereiro, oficialmente) aparece como Tras do Lagar, denominación que lle damos a outra viña cercana, dirección á Ladeira (montes e viñas, dos mellores sitios, por certo, pois está agarimado e dalle só o sol da mañá).

Baixamos cara Os Veciños e detectamos que tal topónimo aparece dando nome a uns campos, cando debería estar dándollo ó barrio en torno ó código 9.3. Barrio curioso e único, pois atopamos que dispón dun patio, con mina e fonte de fresca auga, pechado por dúas portas. A este patio dan dúas casas de dúas familias. Houbo quen situou aquí un convento, pero parece ser que se trata dunha confusión entre o nome de Louredo, este Louredo, e o do monte e Coto de Louredo, pertencente ós Puga, a un pasiño da cidade de Ourense. Un veciño chamáballe O Vaticano pois vivía o cura, natural do pobo, don Esteban Viso Rodríguez, e un militar. Unha denominación con retranca, claro.

Xa postos, avanzamos cara O Pazo. Para situarnos visualmente, o espazo entre os códigos 10.4 e 12.4 é O Campo, que aparece escrito, pero tamén Pilas, denominación da parte superior, por riba da bodega do aguardenteiro. Manolo, o aguardenteiro, último representante de tan paciente oficio e de cuxa arte moitos disfrutamos. Xa non só da alquímica pócema, senón tamén da súa conversa en frías mañás nas que saías podar e parabas un rato ver como traballaba. Tiramos cara o fin do pobo e, situado co código 12.4, podemos disfrutar da boa auga da Fonte do Pazo, que ten lavadoiro e pociña, con inscripción en pedra da súa inauguración ou reforma. O Pazo recibe o nome pola existencia dun pazo, pertencente á familia dos Puga, señores de Louredo e Meréns, con orixe no pobo de Puga, cercano á cidade de Ourense. 

 

Pouco máis debe quedar, ademais dun pórtico con dous escudos laterais e unha cruz no alto. Fóra de mapa queda o vello camiño da Granxa, paso privado, e os petróglifos de ferradura que, segundo a páxina do concello, foron investigados por Fermín Bouza Brey, veciño que foi de Cortegada e que alí foi soterrado.

No outro extremo do pobo temos sinalizado o núcleo singular do Outeiro, con bastantes casa e adegas abandonadas e algunhas en ruína xa. Polo medio quedarían as terras dos Aráns, O Campo, A Lama, a Poza da Lama, A pena...

Como elementos de interés, o mapa ofrécenos a posición da vella escola pía, os dous cruceiros da Torre e do Tabolado, a vella capela, un par de lavadoiros, a igrexa e o local social... Pero inda nos queda máis por descubrir...